Tulisan Jawi

Pada bulan Jun sehingga Julai 2010, aku pergi ke Kelantan untuk melakukan kerja lapangan untuk memenuhi keperluan kajian PhDku. Apabila penambahan 'sasi'  berada di penghujung perkataan Islam maka secara automatik Islamisasi merujuk kepada satu proses. Pembangunan negeri Kelantan sedang diIslamkan oleh PAS semenjak berjaya memenangi pilihan raya dan membentuk kerajaan negeri pada tahun 1990. Di antara usaha penerapan elemen pembangunan Islam yang dilakukan oleh kerajaan negeri Kelantan ialah memartabatkan kembali tulisan jawi melalui iklan billboard dan papan tanda perniagaan. Hal ini amat menarik perhatianku ketika berada di Kelantan. Pada pandanganku tulisan jawi amat indah dan mengandungi nilai estetika yang tinggi. 

Sumber: Cik Misstree

Sumber: Cik Misstree

Penggunaan tulisan jawi memperlihatkan pengaruh Islam yang amat kuat di Nusantara; bermula dengan penemuan Batu Bersurat Terengganu pada 1887M bertarikh 702H. Namun begitu, kedatangan kuasa penjajah ke Nusantara telah memaksa penduduk peribumi menukar tulisan jawi kepada tulisan rumi. Malaysia (pada ketika itu dikenali sebagai Negeri-negeri Tanah Melayu) turut menerima nasib yang sama; penjajah Inggeris menyusun dan memperkenalkan huruf-huruf rumi untuk mengurangkan pengaruh Islam (al-Quran) dalam kalangan rakyat Negeri-negeri Tanah Melayu khususnya bangsa Melayu. Kini, generasi muda Malaysia ramai tidak berupaya membaca di dalam tulisan jawi. Namun begitu, ada sesetengah  golongan yang berupaya membaca dan menulis tulisan jawi dalam kadar kelajuan yang merangkak; hanya mereka yang menerima pendidikan beraliran agama berupaya membaca dan menulis dengan lancar.

Penjajahan tidak hanya menghapuskan peranan tulisan jawi sebagai wadah penyampaian ilmu di Nusantara malah tulisan Swahili di Afrika Utara dan Afrika Timur yang turut berasaskan abjad Arab mengalami nasib yang serupa. Pada awal abad ke-20, seorang paderi bernama L. Krapf telah menyebarkan dakwah Kristian  turut memainkan peranan menghapuskan bahasa dan tulisan Swahili yang telah bertapak bersama kedatangan agama Islam sejak abad ke-11. Walau bagaimanapun, terdapat negara tertentu yang masih berupaya melestarikan bahasa dan tulisan yang berasaskan abjad Arab. Contohnya, Pakistan telah menjadikan tulisan Urdu sebagai tulisan dan bahasa rasmi negara; tulisan Urdu ditulis dalam bentuk tulisan Nasta'lik iaitu gabungan di antara tulisan khat Nasakh dan Ta'lik. Selain itu, negara Brunei Darussalam juga merupakan negara yang berjaya melestarikan tulisan jawi di dalam urusan rasmi.

Pelbagai usaha dilakukan oleh pihak tertentu untuk memelihara tulisan jawi di Malaysia. Di antaranya, pada tahun 1973 telah diadakan Konvensyen Pendidikan yang dianggotai oleh para tokoh pendidik lepasan Sultan Indris Training College, Tanjung Malim yang diketuai oleh Prof. Dr. Awang Had Salleh. Hasil konvensyen tersebut sebuah memorandum kepada Menteri Pelajaran untuk mempertimbangkan kembali kedudukan tulisan jawi di dalam kurikulum sekolah. Selain itu, keputusan Jawatankuasa Mengkaji Penggunaan Bahasa Kebangsaan pada tahun 1981 telah memutuskan agar sebuah buku Daftar Ejaan Jawi-Rumi diusahakan dan diterbitkan dengan segera (buku tersebut berjaya diterbitkan pada tahun 1988). Pada tahun 1983, Dewan Bahasa dan Pustaka telah membentuk sebuah Jawatankuasa Kertas Projek Penyemakan Tulisan Ejaan Jawi. 

Pada tahun 1984 telah diadakan sebuah Konvensyen Tulisan Jawi Antarabangsa di Terengganu. Konvensyen ini telah berjaya membentuk huruf baru  iaitu "V" di dalam tulisan jawi yang menjadi padanan di dalam tulisan rumi. Perihal padanan huruf "V" ini telah  difikirkan oleh Tokoh Bahasa Melayu seperti Raja Haji Mohd Tahir bin Mursyid dari Riau di dalam bukunya yang bertajuk "Rencana Melayu" (bertarikh 1915) dan Ibrahim bin Haji Abdul Salam dari Johor di dalam bukunya yang bertajuk "Permulaan Mengarang" (bertarikh 1936). Pada tahun 1986, buku Pedoman Daftar Ejaan Jawi Yang Disempurnakan telah diterbitkan yang menjadi rujukan utama di sekolah-sekolah dan pengamal tulisan jawi. Pada tahun 1996, dua buah buku iaitu pertama, Pedoman Ejaan Jawi Bahasa Melayu dan kedua, Pedoman Ejaan dan Sebutan Bahasa Melayu telah diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka. Buku Daftar Kata Bahasa Melayu yang mengandungi ejaan rumi sebutan dan ejaan jawi telah diterbit oleh Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 2001 manakala edisi kedua buku tersebut telah diterbitkan pada tahun 2008.

Aku yang merupakan sebahagian dari generasi X sempat mempelajari subjek tulisan jawi secara formal di sekolah rendah (hanya diajar ketika Darjah Enam) walaupun aku tidak bersekolah di dalam aliran agama. Aku boleh membaca dan menulis tulisan jawi dengan kadar kelajuan 'berlari anak' (lebih baik dari merangkak) walaupun aku merasakan kadar kelajuan itu masih lambat dibandingkan golongan yang bersekolah di dalam aliran agama. Kini, walaupun terdapat pihak yang cuba memperkasakan kembali tulisan jawi namun usaha tersebut ibarat memelihara 'Quran Buruk' kerana realiti kehidupan yang berasaskan material, keupayaan politik untuk memartabatkan tulisan jawi melalui pendidikan turut dinilai berdasarkan kepentingan ekonomi yang berteraskan pertimbangan nilai komersial. Sama-samalah kita menyahut slogan:

ماري بلاجر توليسن جاوي